Στον ίδιο χώρο που βρίσκεται ο Πύργος σήμερα, τοποθετείται η αρχαία πόλη Λετρίνοι απ΄ όπου είχε πάρει και την ονομασία του σαν Δήμος Λετρίνων μέχρι και την δεκαετία του 1980.
Η ονομασία της νεώτερης πόλης προέρχεται από τον πύργο που είχε κατασκευάσει, το 1512, στην θέση του Επαρχείου ο Μπέης της ευρύτερης περιοχής Γεώργιος Τσερνωτάς. Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας ο Πύργος ήταν ενδιάμεσος σταθμός των διερχόμενων εμπόρων που κατευθύνονταν προς την Ζάκυνθο. Διάφορες πηγές κάνουν λόγο για πόλη 5.000 κατοίκων. Με την κάθοδο των Λαλαίων επικράτησε οριστικά το τοπωνύμιο «Πύργος»,το οποίο αναφέρεται κατά τον Τάκη Δόξα για πρώτηφορά σε έγγραφα το 1687.
Οι πρώτοι οικιστές ήταν οι Βιλαεταίοι και οι Αχολαίοι. Αργότερα ήρθαν νεότεροι οικιστές, από τα Κρέστενα οι Κρεστενίτες, από την Δίβρη οι Στεφανόπουλοι, οι Βεργαίοι, οι Θεοδωρίδηδες, Ψημεναίοι, Σωτηρόπουλοι, Πιεραίοι και από τα Καλάβρυτα οι Δημακόπουλοι και Θεοχαρόπουλοι.Στον Πύργο δεν κατοικούσαν Τούρκοι, εκτός από τον Ζαπίτη και μερικές τούρκικες οικογένειες που τον πλαισίωναν. Στην διάρκεια των Ορλωφικών σχηματίστηκε προσωρινή διοίκηση κατά το σύστημα της Επτανήσου, κυβερνήτης δε είχε οριστεί ο Νικόλαος Φουρτούνας.
Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως, στις 29 Μαρτίου 1821 ο οπλαρχηγός του Πύργου, Χαράλαμπος Βιλαέτης, ύψωσε την Ελληνική σημαία και ξεσήκωσε τους κατοίκους σε εξέγερση κατά των Τούρκων. Η πόλη γνώρισε μια μεγάλη καταστροφή τον Νοέμβριο του 1825 όταν ο Ιμπραήμ με τον στρατό του βάδισε εναντίον του ανοχύρωτου Πύργου. Ο στρατηγός Κολιόπουλος, ο οποίος είχε επιφορτιστεί για την προστασία της πόλης, δεν κατάφερε να φτάσει εγκαίρως με τον στρατό του με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική καταστροφή του Πύργου.Στις 11 Φεβρουαρίου του 1826, οι Αιγύπτιοι με αρχηγό τον Ντελή Αχμέτ, εισέβαλαν στον Πύργο και κατάσχεσαν όλα τα εφόδια και τα ζώα που βρήκαν.
Μετά την Επανάσταση ο Πύργος ορίστηκε πρωτεύουσα της Επαρχίας Ήλιδας. Ο διακανονισμός έγινε μεταξύ Λυκούργου Κρεστενίτη και Χρύσανθου Σισίνη.Πρώτος δήμαρχος του Πύργου διορίστηκε ο Συλλαϊδόπουλος. Κατά την περίοδο του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, ιδρύεται στον Πύργο, το έτος 1829, το Πρωτόκλητο Δικαστήριο Ήλιδος, ο πρόδρομος του μετέπειτα Πρωτοδικείου Ηλείας.
Κατά την περίοδο της Βασιλείας του Γεωργίου Α’ (1863-1913), ο Πύργος ακμάζει οικονομικά λόγω της σταφιδοπαραγωγής. Για την σύνδεση του Πύργου με το λιμάνι του Κατακώλου, κατασκευάζεται η δεύτερη σιδηροδρομική γραμμή της χώρας, στις 22 Σεπτεμβρίου 1878: η σιδηροδρομική γραμμή Πύργου – Κατακώλου (ΣΠΚ) είναι η πρώτη στην Ελλάδα εκτός Αθήνας και Αττικής και ταυτόχρονα αποτελεί τον πρώτο δημοτικό σιδηρόδρομο της χώρας. Η διαδικασία κατασκευής ξεκίνησε επί δημαρχίας Πέτρου Αυγερινού, ενώ καλείται ο μηχανικός Αλ Στρέιτ για να προϋπολογίσει το κόστος.
Στις 13 Μαρτίου 1881, με νόμο παρέχεται στο Δήμο Λετρίνων το δικαίωμα για την κατασκευή και την εκμετάλλευση για 60 χρόνια σιδηροδρομικής γραμμής πλάτους 1 μέτρου και μήκους 13 χιλιομέτρων, από τον Πύργο μέχρι το λιμάνι του Κατακώλου που αποτελεί επίνειό του. Τον Οκτώβριο 1881, γίνεται δημοπρασία και το έργο αναλαμβάνει η Γενική Πιστωτική Τράπεζα. Τον Ιανουάριο 1882 αρχίζει η κατασκευή της γραμμής. Το Νοέμβριο 1882 ολοκληρώνεται η κατασκευή της γραμμής.
Το 1925 αποφασίστηκε η ίδρυση Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, εποπτευόμενου από το κράτος, με την ονομασία «Αυτόνομος Σταφιδικός Οργανισμός» (Α.Σ.Ο.) με σκοπό την προστασία της καλλιέργειας και εμπορίας της κορινθιακής σταφίδας, ο οποίος λειτούργησε μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1997.
Στις 5 Μαΐου 1941 έφθασαν 700 Ιταλοί στρατιώτες στον Πύργο και εγκαταστάθηκαν στο 2ο Δημοτικό Σχολείο Πύργου ενώ μετέτρεψαν σε σταύλο το θέατρο «Απόλλων». Δήμαρχος, επί κατοχής, διορίστηκε ο Τάκης Βακαλόπουλος ενώ στη θέση του νομάρχη διορίστηκε ο Κονιωτάκης.
Την 4η Σεπτεμβρίου 1944 το τελευταίο τμήμα του Γερμανικού στρατού αποχώρησε από τον Πύργο.Σημαντικός Πυργιώτης του αγώνα ήταν ο Μιλτιάδης Ιατρίδης, κυβερνήτης του θρυλικού υποβρυχίου Παπανικολής. Ο Δήμος Πύργου για να τον τιμήσει έστησε τον ανδριάντα του στην πλατεία Ιατρίδη.
Γράμματα και Τέχνες
Σημαντική πρωτοβουλία για την πολιτιστική ανάπτυξη του τόπου ήταν η ίδρυση, το 1884, της «Σχολής του Λαού» που απέβλεπε στη διαφώτιση του λαού με διάφορες ομιλίες. Την ίδια περίοδο λειτουργούσε ο «Σύλλογος των Ηλείων» στον οποίο γίνονταν διαλέξεις, εθνικού και θρησκευτικού περιεχομένου. Επίσης σημαντική παρουσία είχε να επιδείξει η «Λέσχη», η οποία είχε ως κύριο σκοπό την συλλογή βιβλίων. Οι πρώτες ενέργειες για σύσταση δημόσιας βιβλιοθήκης έγιναν το 1927 ύστερα από πρωτοβουλία μερικών εύπορων πολιτών. Στο τέλος του 19ου αιώνα ιδρύθηκε ο αναρχικός χριστιανικός όμιλος Πύργου. Σημαντική μορφή των γραμμάτων στην Ηλεία ήταν ο γυμνασιάρχης Πύργου Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος ήταν ο πρώτος που επιχείρησε επιτυχημένα να γράψει την ιστορία των νεοτέρων χρόνων της Ηλείας.
Στην περίοδο της κατοχής, μαθητές του Γυμνασίου ίδρυσαν τον σύλλογο «Πυργιώτικος Παρνασσός» ο οποίος σκοπό είχε την διοργάνωση διαγωνισμών ποίησης κ.ά. Την άνοιξη του 1942 ο σύλλογος εξέδωσε το περιοδικό «Οδυσσέας» ενώ τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους κυκλοφόρησε το δεύτερο τεύχος. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Τάκης Δόξας ο οποίος έφερε σε επαφή τα μέλη του συλλόγου με τον Μητροπολίτη Αντώνιο για την παραχώρηση του τυπογραφείου (σχετικά με την έκδοση του περιοδικού). Εκτός από τον «Πυργιώτικο Παρνασσό» υπήρχε ένας ακόμα σύλλογος μαθητών με τίτλο τα «Φιλοπρόοδα Νιάτα», ο οποίος και κυκλοφόρησε χειρόγραφα μερικά τεύχη περιοδικού με τίτλο «Λύρα».
Κορυφαία πνευματική μορφή του Πύργου είναι ο συγγραφέας Τάκης Δόξας. Επίσης σημαντικές προσωπικότητες που γεννήθηκαν ή μεγάλωσαν στον Πύργο είναι: ο ακαδημαϊκός, ιστορικός και λογοτέχνης Διονύσιος Κόκκινος, ο ποιητής Τάκης Σινόπουλος, ο καθηγητής Σάκης Καράγιωργας, ο συγγραφέας Παύλος Μάτεσις, ο συγγραφέας Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, ο ποιητής Γιώργης Παυλόπουλος, ο ηθοποιός Κώστας Καζάκος, ο λογοτέχνης Θεόδωρος Ξύδης, ο συγγραφέας Μπάμπης Τσικληρόπουλος, ο γελοιογράφος Στάθης (Σταυρόπουλος), ο επίσης γελοιογράφος Θέμος Άννινος, ο ζωγράφος Δανιήλ Παναγόπουλος κ.ά.
Αθλητισμός
Στον ποδοσφαιρικό τομέα οι μεγάλες ομάδες του Πύργου στην περίοδο του Μεσοπολέμου ήταν δύο, ο Ηρακλής, με έδρα την περιοχή του νοσοκομείου, και ο Εθνικός με έδρα την περιοχή που έχει κατασκευαστεί σήμερα το εθνικό στάδιο Πύργου. Στον Ηρακλή πρόεδρος ήταν ο εργοστασιάρχης Βασίλης Καραβασίλης. Το 1944 δημιουργήθηκε η τρίτη μεγαλύτερη ομάδα του Πύργου, η ΑΕΚ, η οποία δημιουργήθηκε από πρόσφυγες και είχε έδρα στα Χαλικιάτικα. Το 1949 ιδρύθηκε ακόμα ένα σωματείο με το όνομα Απόλλωνας. Η έδρα του ήταν στο Γυμνάσιο Αρρένων. Η κόντρα μεταξύ των τεσσάρων μεγάλων ομάδων εμπόδιζε την πρόοδο του ποιοτικού ποδοσφαίρου. Γι’αυτό τον λόγο στις 27 Ιανουαρίου 1958 δημιουργήθηκε ο Πανηλειακός με την συνένωση του Εθνικού, του Ηρακλή και της ΑΕΚ. Το πρώτο διοικητικό συμβούλιο αποτελείτο από τους παράγοντες των προηγούμενων ομάδων. Την περίοδο 1969-1970 πρωταθλητής Ηλείας αναδείχτηκε ο Πανηλειακός. Το 1970 ο Πανηλειακός για πρώτη φορά έπαιξε στη Β΄ Εθνική ενώ στην δεκαετία του ’90 συμμετείχε πολλές φορές στην Α΄ Εθνική. Τα έτη 2010-2011 έπαιζε στην Γ΄ Εθνική.Η έδρα της ομάδας είναι το Δημοτικό Στάδιο Πύργου “Χαράλαμπος Βιλαέτης”, το οποίο κατασκευάστηκε το 1978 και ανακαινίστηκε το 2000. Η χωρητικότητα του ξεπερνάει τους 8.500 θεατές. Μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη του ποδοσφαίρου έδωσε η ανεξαρτητοποίηση της Ε.Π.Σ. Ηλείας που μέχρι τότε υπαγόταν στην Ε.Π.Σ. Πατρών.
Στον Πύργο λειτουργεί ένα σύγχρονο κλειστό στάδιο καλαθοσφαίρισης. Κατασκευάστηκε το 1995 και έχει φιλοξενήσει το Final-4 του Κυπέλλου Ελλάδας στο βόλεϊ το 1998. Στο συγκεκριμένο γήπεδο η Εθνική Ελλάδας (καλαθοσφαίριση ανδρών) έχει αγωνιστεί αρκετές φορές. Το γήπεδο ανήκει στον Δήμο Πύργου και σε αυτό δεν έχει έδρα καμία επαγγελματική ομάδα. Επίσης αξιόλογη δράση έχει ο Ναυτικός Όμιλος Πύργου, ο οποίος εδρεύει στο κολυμβητήριο της πόλης.
Μουσική
Επί δημαρχίας του Πέτρου Αυγερινού ιδρύθηκε η «Φιλαρμονική σχολή Πύργου» (1874) η οποία προσκλήθηκε από την επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας να παιανίσει στο στάδιο και στις πλατείες των Αθηνών.Οι ιδρυτές της σχολής ήταν ο γυμνασιάρχης Ρέντζος, ο ιερέας Προβελέγγιος και ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης. Την πληρωμή του μισθού του μουσικοδασκάλου και των εξόδων της στέγασης του κτιρίου ανέλαβε να ικανοποιήσει από τον μισθό του ο Πέτρος Αυγερινός.Μέχρι τότε, την μουσική διδασκαλία του λαού αναλάμβαναν οι εκκλησίες οι οποίες ωθούσαν το ποίμνιο στη μάθηση της Βυζαντινής μουσικής. Το 1881 ιδρύθηκε το «Σωματείον της Φιλαρμονικής Εταιρείας Πύργου ο Απόλλων». Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1932, πραγματοποιείται η ίδρυση του Ωδείου Πύργου. Τη δεκαετία του 1930 λειτουργούσε η χορωδία Καραβασίλη, την οποία χρηματοδοτούσε ο τραπεζίτης και καπνοβιομήχανος Βασίλης Καραβασίλης.
Ο Ανδρέας Αυγερινός, αδερφός του δημάρχου Πέτρου Αυγερινού, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη του Ωδείου Αθηνών (1871).Άλλες σημαντικές μορφές που επηρέασαν τα μουσικά πράγματα στον Πύργο ήταν οι μουσικοδιδάσκαλοι Ιωάννης Παρίδης και Σπύρος Μπέλικ που είχαν ιδρύσει και λειτουργούσαν επιτυχώς την «Φιλοκαλλιτεχνική Ένωση» και τη «Σχολή Μπέλικ» αντίστοιχα. Επίσης σπουδαίες λυρικές τραγουδίστριες οι οποίες είχαν γεννηθεί στον Πύργο, ήταν η Πόπη Τζαβάρα και η Καλλιόπη Καφετζή ενώ στον Πύργο γεννήθηκε και ένας από τους κορυφαίους σήμερα δασκάλους της βυζαντινής μουσικής ο Λυκούργος Αγγελόπουλος.Πυργιώτισσες ήταν και η ρεμπέτισσα Ιωάννα Γεωργακοπούλου καθώς και η Μαίρη Λίντα.
Πηγή: http://cityofpyrgos.gr